Πόλεμοι και Καπιταλισμός | Πιοτρ Κροπότκιν

I. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

Το 1883, όταν Αγγλία, Γερμανία, Αυστρία και Ρουμανία, εκμεταλλευόμενες την απομόνωση της Γαλλίας, συνασπίστηκαν ενάντια στη Ρωσία, κι ένας τρομερός Ευρωπαϊκός πόλεμος ήταν έτοιμος να ξεσπάσει, επισημάναμε στη Révolté ποια ήταν τα πραγματικά κίνητρα για τον ανταγωνισμό μεταξύ των Κρατών και των πολέμων που προκύπτουν από αυτά.

Η αιτία των σύγχρονων πολέμων είναι πάντοτε ο ανταγωνισμός για τις αγορές και το δικαίωμα της εκμετάλλευσης βιομηχανικά καθυστερημένων εθνών. Στην Ευρώπη δεν πολεμούμε πια για την τιμή των βασιλιάδων. Τοποθετούνται στρατοί ο ένας ενάντια στον άλλο για την τιμή των βασιλιάδων. Οι παντοδύναμοι των Rothschild, των Schneider, της Worshipful Company of Anzin [στμ. Μασονικές Αδελφότητες], ή της Ιερής Καθολικής εκκλησίας της Ρώμης θα παραμείνουν ανέγγιχτοι. Οι βασιλιάδες δεν έχουν πια αξία.

Στην πραγματικότητα, όλοι οι πόλεμοι στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια των τελευταίων εκατό πενήντα χρόνων πραγματοποιήθηκαν με στόχο το βιομηχανικό πλεονέκτημα και τα δικαιώματα εκμετάλλευσης. Προς το τέλος του δέκατου ογδόου αιώνα οι μεγάλες βιομηχανίες και το παγκόσμιο εμπόριο της Γαλλίας, που υποστηρίζονταν από το ναυτικό και τις αποικίες της στην Αμερική (Καναδά) και στην Ασία (Ινδία), ξεκίνησαν να αναπτύσσονται. Κατά συνέπεια, η Αγγλία, η οποία είχε ήδη κατατροπώσει τους ανταγωνιστές της στην Ισπανία και την Ολλανδία, ανήσυχη ως προς τη διατήρηση του μονοπωλίου του θαλάσσιου εμπορίου, της θαλάσσιας παντοκρατορίας, και της Αποικιακής της Αυτοκρατορίας, εκμεταλλεύτηκε την Επανάσταση στη Γαλλία για να ξεκινήσει μια σειρά πολέμων εναντίον της. Από εκείνη τη στιγμή η Αγγλία αντιλήφθηκε πόσα πλούτη θα απέδιδε μια μονοπωλιακή διέξοδος για την αναπτυσσόμενη βιομηχανία της. Όντας αρκετά πλούσια για να χρηματοδοτήσει τους στρατούς της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας, εξαπέλυσε για το τέταρτο ενός αιώνα μια διαδοχή απαίσιων και καταστροφικών πολέμων εναντίον της Γαλλίας. Η χώρα αναγκάστηκε να εξαθλιωθεί οικονομικά για να χρηματοδοτήσει αυτούς τους πολέμους, και μόνο με αυτό το τίμημα ήταν ικανή να διατηρήσει το δικαίωμά της να είναι μια «Μεγάλη Δύναμη». Αυτό σημαίνει, ότι διατήρησε το δικαίωμα στην άρνηση υποταγής σε όλους τους όρους που επιχείρησαν να της [στμ. της Γαλλίας] επιβάλλουν οι Άγγλοι μονοπωλητές, προς όφελος του δικού τους εμπορίου. Διατήρησε το δικαίωμά της να κατέχει ναυτικές και στρατιωτικές βάσεις. Απογοητευμένη από τα επεκτατικά της σχέδια στη Βόρεια Αμερική, όπου έχασε τον Καναδά, και στην Ινδία, όπου αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις αποικίες της, έλαβε σαν αντάλλαγμα την άδεια να δημιουργήσει μία Αποικιακή Αυτοκρατορία στην Αφρική υπό τον όρο να μην άγγιζε την Αίγυπτο· της επιτράπηκε να εμπλουτίσει τα μονοπώλια της λεηλατώντας τους Άραβες της Αλγερίας.

Αργότερα, κατά το δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα, ήταν η σειρά της Γερμανίας. Όταν καταργήθηκε η δουλοπαροικία ως αποτέλεσμα των εξεγέρσεων του 1848, και η κατάργηση της κοινοτικής ιδιοκτησίας εξανάγκασε τους νέους αγρότες σύσσωμα να εγκαταλείψουν την ύπαιθρο για την πόλη, όπου προσέφεραν τους εαυτούς τους ως “εκτός-εργασίας” με μισθούς πείνας στους Κυρίαρχους της Βιομηχανίας, η βιομηχανία ξεκίνησε να ανθίζει σε μεγάλη κλίμακα σε πολλά Γερμανικά Κρατίδια. Οι Γερμανοί κατασκευαστές αντιλήφθηκαν σύντομα πως αν προσέφεραν μια καλή τεχνική εκπαίδευση στην εργατική τάξη θα ξεπερνούσαν ραγδαία τις μεγάλες βιομηχανικές χώρες όπως η Γαλλία και η Αγγλία – υπό τον όρο, και αυτό ας γίνει ξεκάθαρο, πως θα κατακτούσαν για τη Γερμανία επωφελείς διεξόδους πέρα των συνόρων της. Γνώριζαν αυτό που ο Προυντόν είχε καταδείξει τόσο καλά: ένας έμπορος μπορεί να πετύχει να πλουτίσει ουσιαστικά, αν ένα μεγάλο ποσοστό της παραγωγής του εξάγεται σε άλλες χώρες, σε τιμές που δεν μπορεί να διατεθεί στη χώρα κατασκευής.

Από την εποχή εκείνη, σε όλα τα κοινωνικά στρώματα της Γερμανίας – τόσο σε αυτά των εκμεταλλευομένων όσο και σε εκείνα των εκμεταλλευτών – υπήρχε μια παθιασμένη επιθυμία να ενοποιηθεί η Γερμανία με κάθε κόστος: να οικοδομηθεί μια πανίσχυρη Αυτοκρατορία, ικανή να υποστηρίξει έναν τεράστιο στρατό και ένα δυνατό ναυτικό, τα οποία θα μπορούσαν να κατακτήσουν λιμάνια στη Βόρεια Θάλασσα και την Αδριατική, και κάποια μέρα λιμάνια της Αφρικής και της Ανατολής – μια Αυτοκρατορία που θα γίνονταν δικτάτορας του οικονομικού νόμου στην Ευρώπη.

Για να πετύχει αυτό σχέδιο, ήταν απαραίτητο φυσικά να αποδυναμωθεί η Γαλλία, η οποία θα αντιστεκόταν, και η οποία εκείνη την εποχή είχε, ή φαινόταν πως έχει, τη δύναμη να εμποδίσει την εκτέλεσή του εν λόγω σχεδίου.

Από αυτές τις περιστάσεις προέκυψε ο τρομερός πόλεμος του 1870, με όλες εκείνες τις λυπηρές συνέπειες που αφορούν την παγκόσμια πρόοδο κι από τις οποίες υποφέρουμε ως τα σήμερα.

Από αυτό τον πόλεμο και τη νίκη ενάντια στη Γαλλία, δημιουργήθηκε επιτέλους μια Γερμανική Αυτοκρατορία – το όνειρο Ριζοσπαστών, Κρατικών Σοσιαλιστών και μέρους των Γερμανών Συντηρητικών από το 1848. Και αυτή η Αυτοκρατορία έκανε αισθητή την παρουσία και την πολιτική της δύναμη, καθώς και το δικαίωμά της να επιβάλλει το νόμο της στην Ευρώπη.

Η Γερμανία, μπαίνοντας σε μια εκπληκτική περίοδο νεανικής δραστηριότητας, γρήγορα πέτυχε τον διπλασιασμό και τριπλασιασμό της βιομηχανικής παραγωγικότητας, και σύντομα το δεκαπλασιασμό της· και τώρα οι μεσαίες τάξεις της Γερμανίας επιθυμούν νέες πηγές πλουτισμού στα εδάφη της Πολωνίας, στα λιβάδια της Ουγγαρίας, στα οροπέδια της Αφρικής, και ειδικά γύρω από τη σιδηροδρομική γραμμή προς τη Βαγδάτη στις εύφορες πεδιάδες της Μικράς Ασίας, οι οποίες θα μπορούσαν να προσφέρουν στους Γερμανούς καπιταλιστές έναν από τους ομορφότερους ουρανούς του κόσμου. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την Αίγυπτο κάποια μέρα.

Ως εκ τούτου, είναι τα λιμάνια για εξαγωγές και ιδιαίτερα τα στρατιωτικά λιμάνια στην Αδριατική της Μεσογείου και στην Αδριατική του Ινδικού Ωκεανού – τον Περσικό Κόλπο – καθώς και στην αφρικανική ακτή της Μπέϊρα και ακόμα στον Ειρηνικό, τα οποία επιθυμούσαν να κατακτήσουν αυτοί οι ραδιούργοι του γερμανικού αποικιακού εμπορίου. Ο πιστός τους υπηρέτης, η Γερμανική Αυτοκρατορία, με τους στρατούς και τα τεθωρακισμένα της, βρίσκεται στην υπηρεσία τους για την εκπλήρωση αυτού του σκοπού.

Αλλά σε κάθε βήμα, οι νέοι αυτοί κατακτητές συναντούν έναν δεινό αντίπαλο – η Αγγλία φράσσει το δρόμο.

Προστατεύοντας τη διατήρηση της κυριαρχίας της στη θάλασσα, προστατεύοντας κυρίως τη διατήρηση της εκμετάλλευσης των αποικιών της από τα δικά της μονοπώλια, φοβούμενη την επιτυχία της αποικιακής πολιτικής της Γερμανίας και της ραγδαίας ανάπτυξης του Ναυτικού της, η Αγγλία εντείνει τις προσπάθειές της, με σκοπό να δημιουργήσει έναν στόλο ικανό να συντρίψει το Γερμανό αντίπαλό της. Η Αγγλία ψάχνει παντού για συμμάχους ώστε να αποδυναμώσει τη στρατιωτική δύναμη της Γερμανίας επί ξηράς. Και όταν ο αγγλικός τύπος παρουσιάζει ανησυχία και τρόμο, υποκρινόμενος φόβο για Γερμανική εισβολή, γνωρίζει πολύ καλά ότι ο κίνδυνος δε βρίσκεται σε αυτόν τον τομέα. Αυτό που χρειάζεται η Αγγλία είναι η δύναμη να αποστείλει το στρατό της εκεί όπου η Γερμανία, σε συμφωνία με την Τουρκία, μπορεί να επιτεθεί σε μία αποικία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (για παράδειγμα, στην Αίγυπτο). Και για αυτό το σκοπό, πρέπει να βρίσκεται σε θέση να διατηρήσει στο εσωτερικό της μια ισχυρή Εθνοφρουρά, έτοιμη να πνίξει στο αίμα, αν χρειαστεί, οποιαδήποτε ανταρσία της εργατικής τάξης. Για το λόγο αυτό, διδάσκονται κυρίως πολεμικές τέχνες στους νεαρούς αστούς, οι οποίοι ομαδοποιούνται σε ουλαμούς “προσκόπων”.

Η σημερινή αγγλική αστική τάξη επιθυμεί να ενεργήσει προς την κατεύθυνση της Γερμανίας, όπως ενήργησε δις προς την κατεύθυνση της Ρωσίας, με σκοπό να διακόψει, για 50 χρόνια ή και παραπάνω, την ανάπτυξη της θαλάσσιας δύναμης της χώρας – μια φορά το 1855, με τη βοήθεια της Τουρκίας, της Γαλλίας και του Πιεντμόντ (Πιεδεμόντιο)· και ξανά το 1904, όταν εξαπέλυσε την Ιαπωνία έναντι του Ρωσικού στόλου και του στρατιωτικού λιμανιού της Ρωσίας στον Ειρηνικό.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο βρισκόμαστε σε επιφυλακή την τελευταία διετία, αναμένοντας έναν κολοσσιαίο Ευρωπαϊκό πόλεμο να ξεσπάσει από μέρα σε μέρα.

Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το βιομηχανικό κύμα, κινούμενο από τη Δύση προς την Ανατολή, έχει επίσης εισβάλλει στην Ιταλία, στην Αυστρία και στη Ρωσία. Τα Κράτη αυτά, με τη σειρά τους, εξασκούν το “δικαίωμά” τους – το δικαίωμα των μονοπωλιτών τους να λεηλατήσουν την Αφρική και την Ασία.

Η Ρώσικη λεηλασία της Περσίας, η Ιταλική λεηλασία των Αράβων της ερήμου γύρω από την Τρίπολη και η Γαλλική λεηλασία του Μαρόκο είναι οι συνέπειες.

Η Συμφωνία των ληστών, στην υπηρεσία των μονοπωλίων που κυβερνούν την Ευρώπη, έχει “επιτρέψει” στη Γαλλία να καταλάβει το Μαρόκο, όπως “επέτρεψε” και στην Αγγλία να καταλάβει την Αίγυπτο· “επέτρεψε” στην Ιταλία να κρατήσει ένα κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, για να εμποδίσει την κατάκτησή του από τη Γερμανία κι “επέτρεψε” στη Ρωσία να καταλάβει τη Βόρεια Περσία, με σκοπό η Αγγλία να διασφαλίσει, πιθανά, ένα ουσιαστικό κομμάτι γης στα σύνορα του Περσικού Κόλπου, προτού προλάβει να καταφθάσει εκεί ο Γερμανικός σιδηρόδρομος.

Και γι’ αυτό, οι Ιταλοί σφάζουν τους άκακους Άραβες, οι Γάλλοι αιματοκυλίζουν τους Μαυριτανούς και οι πληρωμένοι δολοφόνοι του Τσάρου ποδηγετούν τους Πέρσες πατριώτες, που προσπαθούν να αναγεννήσουν τη χώρα τους μέσω λίγης πολιτικής ελευθερίας.

Ο Ζολά είχε σοβαρό λόγο για να πει: «Τι αχρείοι που είναι οι ευυπόληπτοι πολίτες!»

II. ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟΙ ΟΙΚΟΙ

Όλα τα Κράτη – όπως παρατηρήσαμε στο προηγούμενο άρθρο μας – μόλις οι μεγάλες βιομηχανίες και οι ανησυχίες τεράστιων εμπορικών συναλλαγών αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων τους, εμπλέκονται αναπόφευκτα σε πολέμους. Οδηγούνται προς αυτούς από τους ίδιους τους βιομηχάνους τους, ακόμα και από τις ίδιες τις εργατικές τάξεις τους, με σκοπό να κατακτήσουν νέες αγορές, δηλαδή, νέες πηγές εύκολου πλουτισμού. Επιπλέον, σε κάθε Πολιτεία υπάρχει, σήμερα, μια τάξη – μια κλίκα, θα έλεγα καλύτερα – απείρως ισχυρότερη από τη βιομηχανική τάξη, η οποία επίσης υποκινεί τον πόλεμο. Αποτελείται από μεγάλους κεφαλαιούχους και πλούσιους τραπεζίτες, οι οποίοι παρεμβαίνουν στις διεθνείς σχέσεις, και οι οποίοι υποδαυλίζουν πολέμους.

Αυτό συμβαίνει και σήμερα με έναν πολύ απλό τρόπο. Προς το τέλος του Μεσαίωνα, οι περισσότερες Ρεπουμπλικανικές πόλεις της Ιταλίας ήταν υπερχρεωμένες. Όταν ξεκίνησε η περίοδος παρακμής των πόλεων αυτών, λόγω των συνεχόμενων προσπαθειών τους να κατακτήσουν τις πλούσιες ασιατικές αγορές, των οποίων η κατάκτηση είχε προκαλέσει ατέρμονους πολέμους μεταξύ των ίδιων των Ρεπουμπλικανικών πόλεων, άρχισαν να συσσωρεύουν τεράστια χρέη προς τις δικές τους πλούσιες Εμπορικές Συντεχνίες. Ένα φαινόμενο ομοειδές των τραπεζιτών, που είναι πρόθυμοι να δανείσουν έναντι υποθήκης των μελλοντικών εσόδων των δανειοληπτών.

Φυσικά, είναι κυρίως τα μικρά Κράτη τα οποία γίνονται θύματα. Οι τραπεζίτες τους δανείζουν χρήματα με 7, 8 και 10 τοις εκατό και κατά κανόνα τα δάνεια “αναγνωρίζονται” σε τέτοιες περιπτώσεις σε λιγότερο από το 80 τοις εκατό του δανειζόμενου ποσού. Έτσι, αφαιρώντας τις προμήθειες σε τράπεζες και μεσάζοντες, το Κράτος, πολλές φορές, δε λαμβάνει ούτε τα τρία τέταρτα του ποσού που αναγράφεται στα λογιστικά κατάστιχα.

Με αυτά τα φουσκωμένα ή “νοθευμένα” ποσά, το Κράτος που έχει συσσωρεύσει τα χρέη, πρέπει στο μέλλον να προνοήσει για τόκους και εξοφλητικά αποθέματα. Και όταν δεν ανταποκρίνεται στον δοσμένο χρόνο, οι τραπεζίτες είναι αρκετά πρόθυμοι να προσθέσουν τα καθυστερούμενα των τόκων και των εξοφλητικών αποθεμάτων στο κεφάλαιο του χρέους. Όσο χειρότερα γίνονται τα οικονομικά του υπόχρεου Κράτους, όσο πιο ριψοκίνδυνες είναι οι δαπάνες των κυβερνώντων του, τόσο πιο εύκολα του προσφέρονται δάνεια. Και τότε οι τραπεζίτες, αφού εγκαθιδρύσουν μια “Συμφωνία”, συνασπίζονται για να βάλουν χέρι σε ορισμένους φόρους, ορισμένα δημόσια αξιώματα, ορισμένα σιδηροδρομικά δίκτυα.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι κεφαλαιούχοι κατέστρεψαν την Αίγυπτο και αργότερα, προκάλεσαν πρακτικά την προσάρτησή της στην Αγγλία. Όσο πιο ανόητα ξόδευε ο Κεδίβης [στμ. Ο ηγεμόνας της Αιγύπτου], τόσο περισσότερο τον ενθάρρυναν. Ήταν προσάρτηση σε μικρές δόσεις². Η Τουρκία καταστράφηκε με τον ίδιο τρόπο, με σκοπό να καταληφθούν οι επαρχίες της λίγο-λίγο. Τα ίδια μέσα, πληροφορούμαστε, χρησιμοποιήθηκαν εναντίον της Ελλάδας, όταν μια ομάδα κεφαλαιούχων την παρακίνησαν σε πόλεμο με την Τουρκία, για να λάβουν μέρος των εσόδων της. Και με τον ίδιο τρόπο, οι μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί οίκοι των Η.Π.Α. εκμεταλλεύτηκαν την Ιαπωνία, πριν και κατά τη διάρκεια των πολέμων της με Κίνα και Ρωσία.

Όσο για την Κίνα, υπήρξε για πολλά χρόνια διαιρεμένη από ένα συνδικάτο που αντιπροσώπευε τις μεγάλες τράπεζες της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και των Η.Π.Α.. Και μετά την Επανάσταση στην Κίνα, η Ρωσία και η Ιαπωνία απαιτούν να γίνουν μέλη αυτού του συνδικάτου. Θέλουν να κερδοφορήσουν από αυτό, με σκοπό να επεκτείνουν όχι μόνο τις σφαίρες εκμετάλλευσής τους, αλλά και τα εδάφη τους. Η διαίρεση της Κίνας, η οποία προετοιμάζεται από τους τραπεζίτες, βρίσκεται συνεπώς στην ημερήσια διάταξη.

Εν συντομία, στα Κράτη που λειτουργούν ως δανειστές υπάρχει ένας ολοκληρωμένος οργανισμός, στον οποίο κυβερνήτες, τραπεζίτες, υπεύθυνοι προώθησης των εταιριών, επινοητές εταιρικών σκευωριών και άλλοι παρείσακτοι, τους οποίους ο Ζολά έχει τόσο εύγλωττα περιγράψει στο “Χρήμα”, ένωσαν τα χέρια με σκοπό να εκμεταλλευτούν ολόκληρα Κράτη. Ως εκ τούτου, όπου ο απλός λαός πιστεύει ότι έχει ανακαλύψει βαθιά πολιτικούς λόγους, υπάρχουν μόνο συνωμοσίες που εκκολάφτηκαν από τους πειρατές του κεφαλαίου, οι οποίοι εκμεταλλεύονται τα πάντα: τον πολιτικό και οικονομικό ανταγωνισμό, τις εθνικές εχθρότητες, τις διπλωματικές παραδόσεις και τις θρησκευτικές έριδες.

Σε όλους τους πολέμους των τελευταίων 25 χρόνων, μπορούμε να εντοπίσουμε το έργο των μεγάλων χρηματοπιστωτικών οίκων. Η κατάκτηση της Αιγύπτου και της Τρανσβαάλ, η προσάρτηση της Τρίπολης, η κατάληψη του Μαρόκο, ο διαμελισμός της Περσίας, οι σφαγές στη Μαντζουρία, οι σφαγές και η διεθνής λεηλασία στην Κίνα κατά τη διάρκεια της εξέγερσης στο Μπόξερ, οι πόλεμοι στην Ιαπωνία – παντού βρίσκουμε τις μεγάλες τράπεζες εν δράσει. Παντού ήταν οι κεφαλαιούχοι που είχαν τον τελευταίο λόγο. Και αν δεν έχει ξεσπάσει ακόμα ένας μεγάλος Ευρωπαϊκός πόλεμος, ο μόνος λόγος είναι ότι οι κεφαλαιοκράτες διστάζουν. Δεν γνωρίζουν ακριβώς προς τα πού θα γείρει η ζυγαριά με τα εκατομμύρια που διακυβεύονται· δε γνωρίζουν σε ποιο άλογο να ποντάρουν τα εκατομμύρια τους.

Όσο για τις εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές που θα κόστιζε ο πόλεμος – τι δουλειά έχουν με αυτές οι κεφαλαιούχοι; Το μυαλό ενός κεφαλαιούχου λειτουργεί με στήλες αριθμών που εξισορροπούν ο ένας τον άλλο. Οι συνέπειες δεν βρίσκονται στα πλαίσια της δικαιοδοσίας του· δεν κατέχει καν την απαραίτητη φαντασία για να εντάξει τις ανθρώπινες ζωές στους υπολογισμούς του.

* * *

Τι απαίσιος κόσμος θα αποκαλυπτόταν αν κάποιος έμπαινε στον κόπο να μελετήσει την οικονομία στα παρασκήνια! Μπορούμε να το μαντέψουμε επαρκώς, από τη μικρή γωνίτσα του πέπλου που ανασήκωσε ο “Lysis” στα άρθρα του στην La Revue, που βρίσκονται σε έναν τόμο με τίτλο “Contre l’Oligarchie Financière en France” (“Ενάντια στην Οικονομική Ολιγαρχία στη Γαλλία”).

Από το έργο αυτό, μπορούμε ουσιαστικά να αντιληφθούμε το πώς τέσσερις ή πέντε μεγάλες Γαλλικές τράπεζες – η Crédit Lyonnais, η Société Générale, η Comptoir National d’Escompte και η Crédit Industriel et Commercial – κατάφεραν να έχουν το απόλυτο μονοπώλιο των μεγάλων οικονομικών δραστηριοτήτων στη Γαλλική χρηματαγορά.

Το μεγαλύτερο ποσοστό, περί τα τέσσερα πέμπτα, των Γαλλικών καταθέσεων, που φτάνουν ετησίως τα 80.000.000 λίρες, διαμοιράζεται σε αυτές τις μεγάλες τράπεζες· και όταν ξένα Κράτη, μεγάλες και μικρές, επιχειρήσεις σιδηροδρόμων, πόλεις ή βιομηχανικές επιχειρήσεις από τις πέντε ηπείρους του κόσμου παρουσιάζονται στο Παρίσι για να πάρουν ένα δάνειο, στρέφονται σε αυτούς τους τέσσερις-πέντε τεράστιους τραπεζικούς οργανισμούς, οι οποίοι έχουν, κατ’ ουσίαν, το μονοπώλιο των ξένων δανείων κι έχουν στην κατοχή τους τους αναγκαίους μηχανισμούς προώθησης τους.

Περιττό να πούμε ότι δεν ήταν οι ικανότητες των διευθυντών αυτών των επιχειρήσεων που δημιούργησαν την προσοδοφόρα θέση τους. Ήταν το Κράτος, η Γαλλική Κυβέρνηση, καταρχήν, η οποία προστάτευσε και ευνόησε τις τράπεζες αυτές και τις έθεσε σε μια προνομιούχα θέση, που σύντομα μετατράπηκε σε ένα κολοσσιαίο μονοπώλιο. Και τότε τα άλλα Κράτη – αυτά που δανείζονται – ενδυνάμωσαν το μονοπώλιο αυτό. Έτσι, η Crédit Lyonnais, που μονοπωλεί τα Ρωσικά δάνεια, οφείλει την προνομιούχα θέση της στους οικονομικούς παράγοντες της Ρωσικής Κυβέρνησης και στους Υπουργούς Οικονομίας του Τσάρου.

Η ποσότητα των εργασιών που διεκπεραιώνονται κάθε χρόνο από αυτές τις τέσσερις-πέντε χρηματοπιστωτικές εταιρίες, αντιπροσωπεύει εκατοντάδες εκατομμύρια λίρες. Ως εκ τούτου, μέσα σε δύο χρόνια, το 1906 και το 1907, διένειμαν 300.000.000 λίρες σε μορφή δανείων, από τα οποία τα 220.000.000 ήταν ξένα δάνεια (“Lysis”, σ.101). Και όταν μαθαίνουμε ότι η “προμήθεια” των εταιριών αυτών για την οργάνωση ενός ξένου δανείου είναι συνήθως 5 τοις εκατό για “την κοινοπραξία των μεσαζόντων” (συνεισφέροντες, των οποίων η μαεστρία επιφέρει το νέο δάνειο), 5 τοις εκατό για “την κοινοπραξία των εγγυητών” και από 7 έως 10 τοις εκατό για το συνδικάτο ή το τραστ των τεσσάρων ή πέντε τραπεζών που κατονομάσαμε, αντιλαμβανόμαστε ότι τεράστια ποσά καταλήγουν σε αυτά τα μονοπώλια.

Έτσι, ένας μόνο “μεσάζων”, ο οποίος “εκτέλεσε” το δάνειο των 50.000.000 λιρών που πήρε η Ρωσική Κυβέρνηση το 1906 για να συντρίψει την Επανάσταση, έλαβε στην πραγματικότητα – έτσι μας λέει ο “Lysis” στο προαναφερθέν βιβλίο του – προμήθεια 12.000.000 φράγκων (480.000 λίρες).

Μπορούμε, συνεπώς, να κατανοήσουμε τη μυστηριώδη επιρροή στη διεθνή πολιτική που ασκούν οι πανίσχυροι διευθυντές αυτών των χρηματοοικονομικών εταιριών, με τη μυστηριώδη τήρηση λογιστικών βιβλίων και με τις απόλυτες εξουσίες που ορισμένοι διευθυντές εκβιάζουν και παίρνουν από τους μετόχους τους – επειδή πρέπει να είναι διακριτικοί όταν σχεδόν μισό εκατομμύριο λίρες πρέπει να πληρωθούν στον Κύριο Τάδε, 10.000 λίρες σε έναν Υπουργό και τόσα πολλά εκατομμύρια, επιπλέον των εντολών της Λεγεώνας της Τιμής (Légion d’Honneur), στον Τύπο! Δεν υπάρχει, λέει ο “Lysis”, ούτε μία μεγάλη εφημερίδα στη Γαλλία που να μην πληρώνεται από τις τράπεζες. Αυτό είναι ξεκάθαρο. Μπορεί κάποιος πολύ εύκολα να μαντέψει πόσα χρήματα μοιράστηκαν με αυτόν τον τρόπο στον Τύπο το 1906 και το 1907, όταν προετοιμάζονταν μια σειρά δανείων του Ρωσικού Κράτους, δάνεια σιδηροδρόμων και δάνεια τραπεζών ακινήτων. Πόσοι “οδηγοί της πέννας” [ΣτΜ. δημοσιογράφοι] έβγαλαν “ξύγκι” από τα δάνεια – το βλέπουμε στο βιβλίο του “Lysis”. Τι απροσδόκητο κέρδος, στην πραγματικότητα! Η Κυβέρνηση ενός τεράστιου Κράτους σε δύσκολη θέση! Μια επανάσταση έτοιμη να συντριβεί! Τέτοια τύχη δεν τη συναντάς καθημερινά!

Όλοι, χωρίς αμφιβολία, έχουν, λίγο ή πολύ, γνώση του γεγονότος και δεν υπάρχει ούτε ένας πολιτικός, στο Παρίσι ή και αλλού, που δε γνωρίζει τους μηχανισμούς όλης αυτής της κομπίνας, ή που δεν ακούει την αναφορά σε ονόματα γυναικών και ανδρών που έλαβαν μεγάλα ποσά μετά από κάθε δάνειο, μεγάλο ή μικρό, Ρωσικό ή Βραζιλιάνικο. Και καθένας, αν έχει την παραμικρή γνώση από επιχειρήσεις, ξέρει σε ποιο βαθμό αυτός ο οργανισμός των μεγάλων χρηματοπιστωτικών οίκων είναι προϊόν του Κράτους, ένα απαραίτητο χαρακτηριστικό του Κράτους.

Και θα ήταν ένα τέτοιο Κράτος – τις δυνάμεις και τα προνόμια του οποίου οι πολιτικοί μας είναι τόσο προσεκτικοί να μην ελαττώσουν – που οι κοινωνικοί αναμορφωτές αναμένουν να αποτελέσει το μέσο για τη χειραφέτηση των μαζών! Τι ανοησίες!

Είτε είναι ηλιθιότητα, άγνοια ή απάτη – είναι εξίσου ασυγχώρητο για ανθρώπους που πιστεύουν ότι καλούνται να ορίσουν τη μοίρα των λαών.

III. ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

Έχουμε δει στο προηγούμενο κεφάλαιο πως οι βιομηχανικοί ανταγωνισμοί και η επιθυμία για κατάκτηση νέων αγορών για την εξαγωγή εγχώριων προϊόντων είναι κύρια αιτία πολέμων στη σύγχρονη εποχή. Ας δούμε τώρα, πως στη σύγχρονη βιομηχανία τα Κράτη δημιουργούν μια τάξη ανθρώπων που ενδιαφέρονται να μετατρέψουν έθνη σε στρατούς, πάντα έτοιμους να ρίξουν ο ένας στον άλλο.

Υπάρχουν σήμερα, απ’ όσο γνωρίζουμε, τεράστιες βιομηχανίες που δίνουν δουλειά σε εκατομμύρια ανθρώπους και ο μόνος λόγος ύπαρξής τους είναι η παραγωγή πολεμικού υλικού. Λειτουργεί, συνεπώς, καθολικά προς όφελος αυτών των βιομηχάνων και αυτών που τους δανείζουν τα απαραίτητα κεφάλαια, η προετοιμασία του πολέμου και η επιδείνωση των φόβων ότι ο πόλεμος μπορεί να ξεσπάσει από στιγμή σε στιγμή.

Δεν πρέπει να μας ανησυχούν τα ανθρωπάκια – αυτοί που κατασκευάζουν άχρηστα όπλα, φτηνιάρικα ξίφη και περίστροφα που πάντα αστοχούν, σαν αυτούς στο Μπέρμιγχαμ, τη Λιέγη κλπ. Αυτά δεν μετράνε πολύ, παρόλο που το εμπόριο αυτών των όπλων, που εκτελείται από εξαγωγείς που κερδοσκοπούν με τους “Αποικιακούς” πολέμους, έχει ήδη τη σημασία του. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι οι Άγγλοι έμποροι προμήθευαν με όπλα τους Matabele, όταν ετοίμαζαν την εξέγερση εναντίον των Άγγλων, που τους εξανάγκαζαν σε δουλεία. Αργότερα, ήταν Γάλλοι βιομήχανοι, ακόμα και πασίγνωστοι Άγγλοι, που έφτιαξαν τις περιουσίες τους προμηθεύοντας όπλα, κανόνια και πυρομαχικά στους Μπόερς. Και ακόμα και σήμερα, ακούμε για ποσότητες όπλων που εισάγονται στην Αραβία από Άγγλους εμπόρους και τα οποία, κάποια μέρα, θα προκαλέσουν εξεγέρσεις ανάμεσα στις αραβικές φυλές, θα επιφέρουν τη λεηλασία μερικών Βρετανών εμπόρων και κατά συνέπεια τη Βρετανική “παρέμβαση για την αποκατάσταση της τάξης”, για να επακολουθήσει, αργά ή γρήγορα, η “προσάρτηση”.

Παρόλα αυτά, τέτοια γεγονότα δεν πρέπει να πολλαπλασιαστούν. Ο πατριωτισμός της αστικής τάξης είναι ήδη πασίγνωστος κι έχουν παρατηρηθεί πολύ σοβαρότερες περιπτώσεις πρόσφατα. Έτσι, κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ιαπωνίας, ο Αγγλικός χρυσός δόθηκε στους Ιάπωνες (με πολύ υψηλό επιτόκιο), για να καταστρέψει την εκκολαπτόμενη θαλάσσια δύναμη της Ρωσίας στον Ειρηνικό, η οποία δυσαρέστησε την Αγγλία. Αλλά την ίδια στιγμή, τα ανθρακωρυχεία της Αγγλίας πούλησαν 300.000 τόνους κάρβουνου σε πολύ υψηλή τιμή στη Ρωσία, επιτρέποντάς της να στείλει το στόλο του Rodjestvensky στην Ανατολή. Με ένα σμπάρο, δυο τρυγόνια: οι ιδιοκτήτες των ανθρακωρυχείων της Ουαλίας έκαναν μια καλή επιχείρηση μέσα από αυτό· οι μέτοχοι και οι διευθυντές των εταιριών των ανθρακωρυχείων της Ουαλίας, οι οποίοι προέρχονται από την τάξη των ευγενών, τον κλήρο και τη Βουλή των Κοινοτήτων – κάθε επιχείρηση, που σέβεται τον εαυτό της, έχει εκπροσώπους από αυτές τις τρεις τάξεις στο διοικητικό της συμβούλιο – αύξησαν τις περιουσίες τους· και από την άλλη πλευρά, οι κεφαλαιοκράτες της οδού Lombard, διέθεσαν τα χρήματά τους στο 9 με 10 τοις εκατό του Ιαπωνικού δανείου και υποθήκευσαν ένα σημαντικό μέρος των εσόδων των “αγαπημένων συμμάχων” τους, ως εγγύηση για το χρέος.

Αυτά είναι μόνο ορισμένα από τα χιλιάδες ανάλογα γεγονότα. Στην πραγματικότητα, θα ήμασταν γνώστες των λεπτών χειρισμών των αρχουσών τάξεων, αν η μπουρζουαζία δεν ήξερε να κρατά τα μυστικά της! Ας περάσουμε, λοιπόν, στην επόμενη κατηγορία γεγονότων.

* * *

Γνωρίζουμε ότι όλα τα μεγάλα Κράτη ευνόησαν, εκτός των δικών τους οπλοστασίων, την ίδρυση τεράστιων ιδιωτικών εργοστασίων, όπου κατασκευάζονται όπλα, πανοπλίες για τεθωρακισμένα μικρού μεγέθους, οβίδες, μπαρούτι, φυσίγγια κλπ. Μεγάλα ποσά ξοδεύονται από όλα τα Κράτη για την κατασκευή των βοηθητικών αυτών εργοστασίων, όπου συγκεντρώνονται οι πιο επιδέξιοι τεχνίτες και μηχανικοί, έτοιμοι να κατασκευάσουν σε μεγάλη ποσότητα μηχανές καταστροφής, σε περίπτωση πολέμου.

Τώρα, είναι απολύτως προφανές πως το άμεσο όφελος αυτών των καπιταλιστών οι οποίοι έχουν επενδύσει το κεφάλαιό τους σε αυτές τις ανησυχίες, έγκειται στο να διατηρούν φήμες για τον πόλεμο με σκοπό να μας πείσουν πως οι εξοπλισμοί είναι αναγκαίοι, κι ακόμα να διασπείρουν τον πανικό εάν χρειάζεται. Στην πραγματικότητα, το κάνουν.

Εάν οι πιθανότητες ενός Ευρωπαϊκού πολέμου μειώνονται μερικές φορές, αν οι άρχουσες τάξεις -θεωρώντας πως έχουν συμφέρον ως μέτοχοι σε μεγάλα εργοστάσια τέτοιου είδους (Anzin, Krupp, Armstrong κλπ.), μεγάλα σιδηροδρομικά δίκτυα, ανθρακωρυχεία κλπ.- απαιτούν την άσκηση πίεσης προκειμένου να ακουστεί η πολεμική τρομπέτα, είναι υποχρεωμένες να το κάνουν μέσω Φιλοπόλεμων απόψεων οι οποίες κατασκευάζονται μέσα από τις εφημερίδες, και ακόμα με τις προετοιμασίες που γίνονται για τις εξεγέρσεις³.

Στην πραγματικότητα, δεν είναι αυτή η πόρνη, ο Τύπος, που προετοιμάζει τα μυαλά των ανθρώπων για νέους πολέμους; Μήπως δεν επισπεύδει εκείνους τους πολέμους σαν αυτοί να ήταν έτοιμοι να ξεσπάσουν; Και κατ’ αυτόν τον τρόπο, δεν αναγκάζει τις κυβερνήσεις να διπλασιάσουν και να τριπλασιάσουν τους εξοπλισμούς τους; Για παράδειγμα, δεν είδαμε στην Αγγλία, κατά τα δέκα χρόνια που προηγήθηκαν του Πολέμου των Boers, τον μεγάλο Τύπο, και ειδικά τα εικονογραφημένα έντυπα, να προετοιμάζουν επιδέξια τα μυαλά των ανθρώπων για την αναγκαιότητα ενός πολέμου, για να “αφυπνίσουν τον πατριωτισμό’’. Καταβλήθηκε κάθε δυνατή προσπάθεια για το σκοπό αυτό. Με μπόλικο θόρυβο εξέδωσαν νουβέλες για τον επόμενο πόλεμο, στον οποίο μας είπαν για το πως οι Άγγλοι, ενώ χτυπήθηκαν πρώτοι, έκαναν μια υπέρτατη προσπάθεια, και τελείωσαν καταστρέφοντας τον Γερμανικό στόλο κι εδραιώθηκαν στο Ρότερνταμ. Ένας Άγγλος ευγενής ξόδεψε μεγάλα ποσά για να ανεβάσει ένα πατριωτικό έργο σε όλη την Αγγλία. Το έργο ήταν τόσο χαζό για να το πληρώσεις, ακόμα και σε δεύτερης κατηγορίας θέατρα, αλλά η παραγωγή του ενήργησε προς όφελος αυτών των μεγάλο-εισοδηματιών και πολιτικών που μηχανορράφησαν με τον Ρόουντς [Rhodes] στην Αφρική για να μπορέσουν να αρπάξουν τα χρυσωρυχεία του Transvaal και να υποχρεώσουν τους μαύρους ιθαγενείς να δουλέψουν μέσα σ’ αυτά.

Ξεχνώντας το παρελθόν, αυτοί οι αυτοαποκαλούμενοι “πατριώτες” πήγαν τόσο μακριά ώστε να αναβιώσουν τη λατρεία του ορκισμένου εχθρού της Αγγλίας, του Ναπολέων Α’, και ως τώρα οι προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση δεν έχουν σταματήσει. Στα 1904-5 σχεδόν κατάφεραν να οδηγήσουν τη Γαλλία, που κυβερνιόταν τότε από τους Κλεμανσώ [Clemenceau] και Ντεκλασσέ [Delcassé], σε έναν πόλεμο ενάντια στη Γερμανία – ο Υπουργός Εξωτερικών της Κυβέρνησης των Συντηρητικών, Λόρδος Λανσντοούν [Lansdowne], είχε υποσχεθεί να στηρίξει τα Γαλλικά στρατεύματα με ένα στρατό 50.000 ανδρών, στέλνοντάς τους στην Ηπειρωτική Ευρώπη. Ο Ντεκλασσέ αφού έδωσε υπερβολική σημασία σ’ αυτή τη γελοία πρόταση, σχεδόν ενέταξε τη Γαλλία σ’ έναν καταστροφικό πόλεμο.

Γενικά, όσο προχωρούμε με τον πολιτισμό του αστικού μας Κράτους, τόσο ο Τύπος, σταματάει να αποτελεί την έκφραση αυτού που μπορεί να αποκαλείται κοινή γνώμη, μπαίνει στη διαδικασία να κατασκευάσει φιλοπόλεμες απόψεις με τα πιο αισχρά μέσα. Ο Τύπος, σε όλα τα μεγάλα Κράτη, ελέγχεται από δυο ή τρεις χρηματοοικονομικές κοινοπραξίες, οι οποίες κατασκευάζουν την κοινή γνώμη που απαιτείται για την προώθηση των εταιριών τους. Κατέχουν τις μεγάλες εφημερίδες, και οι μικρότερες δεν λαμβάνονται υπόψιν. Αυτές θα αγοραστούν σε πολύ χαμηλές τιμές!

* * *

Μα δεν είναι απλά αυτό. Η γάγγραινα εξαπλώνεται πολύ πιο βαθιά.

Οι σύγχρονοι πόλεμοι δεν συνίστανται πλέον σε μια απλή σφαγή δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων σε μερικές μεγάλες μάχες: μια σφαγή, για την οποία αυτοί που δεν ακολούθησαν τα στοιχεία κατά τη διάρκεια του τελευταίου πολέμου στη Μαντζουρία και τις φρικτές λεπτομέρειες για την πολιορκία και την υπεράσπιση του Port Arthur, δεν έχουν καμία ιδέα. Ωστόσο οι τρεις μεγάλες ιστορικές μάχες – Gravelotte, Potomac, Borodino (κοντά στη Μόσχα)- καθεμία από τις οποίες κράτησε τρεις μέρες, και σε καθεμία από αυτές σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν αντίστοιχα 90.000, 100.000 και 110.000 άντρες από όλες τις πλευρές – αυτές οι μάχες ήταν παιδικά παιχνίδια σε σύγκριση με τον σύγχρονο πόλεμο, όπως τον είδαμε στη Μαντζουρία.

Σήμερα, οι μεγάλες μάχες γίνονται σε ένα μέτωπο, όχι από πέντε έως δέκα μίλια όπως πριν, αλλά από τριάντα πέντε έως σαράντα· δεν διαρκούν τρεις μέρες, όπως γινόταν στις προαναφερόμενες μεγάλες μάχες, αλλά εφτά μέρες (Lao-Yang) και δέκα μέρες (Mukden)· και οι απώλειες είναι 100.000 και 150.000 άνδρες σε κάθε πλευρά.

Οι καταστροφές που προκαλούνται από τα βλήματα, που ρίχνονται με ακρίβεια στο στόχο από απόσταση τριών, τεσσάρων, ή πέντε μιλίων, από συστοιχίες οι οποίες δεν είναι ανιχνεύσιμες, αφού χρησιμοποιούν άκαπνη σκόνη, είναι ασύλληπτες. Τα όπλα δεν πυροβολούν τυχαία πια. Η θέση που καταλαμβάνεται από τον εχθρό, χωρίζεται νοερά σε τετράγωνα μεγάλα όσο τα δύο τρίτα ενός μιλίου, και η βολή από όλες τις συστοιχίες είναι συγκεντρωμένη σε κάθε τετράγωνο διαδοχικά, με σκοπό να καταστρέψει οτιδήποτε υπάρχει εκεί.

Όταν η βολή από αρκετές εκατοντάδες κομμάτια πυρομαχικών συγκεντρώνεται σε καθένα τετράγωνο, δεν υπάρχει ούτε μια περιοχή ίση με δέκα γιάρδες που να μην έχει χτυπηθεί από βλήμα, ούτε ένα θάμνος που δεν έχει κοπεί από τα ωρυόμενα τέρατα που στέλνονται από κάπου που δεν ξέρει κανείς. Εφτά ή οχτώ μέρες με τις τρομερές αυτές βολές οδηγούν τους στρατιώτες στην τρέλα· κι όταν οι επιτιθέμενες φάλαγγες, αφού έχουν επιτυχημένα απωθηθεί οχτώ με δέκα φορές, εντούτοις κερδίζουν έδαφος μερικές γιάρδες κάθε φορά, και τελικά πλησιάζουν τα χαρακώματα του εχθρού, ξεκινά ένας αγώνας σώμα με σώμα. Αφού έχουν εκτοξεύσει χειροβομβίδες και πυροξυλίνη ο ένας στον άλλο (οι Ιάπωνες χρησιμοποίησαν σαν σφεντόνα δύο κομμάτια πυροξυλίνη δεμένα με σκοινί), οι Ρώσοι και οι Ιάπωνες στρατιώτες φτάνουν μπουλούκια στα χαρακώματα του Port Arthur σαν άγρια θηρία, χτυπούν ο ένας τον άλλο με τα κοντάκια των όπλων και με τα μαχαίρια τους, και με τα δόντια τους ξεσκίζουν ο ένας τη σάρκα τ’ αλλουνού.

Οι εργατικές τάξεις της Δύσης δεν ξέρουν τίποτα για την επιστροφή στην πιο αποτρόπαια βαρβαρότητα που επιφέρει ο σύγχρονος πόλεμος· και η μεσαία τάξη που γνωρίζει προσπαθεί να μην τους πει τίποτα.

Μας είπαν πως η άκαπνη σκόνη θα καθιστούσε τους πολέμους αδύνατους, στο οποίο απαντήσαμε πως αυτά ήταν συναισθηματικές ανοησίες. Τώρα ξέρουμε πως με την επιστροφή του σύγχρονου πολέμου στη χειροβομβίδα, στη σφεντόνα και στην ξιφολόγχη, ο πόλεμος έχει επιστρέψει στις πιο βάρβαρες όψεις των παλιών καιρών.

* * *

Ωστόσο, οι σύγχρονοι πόλεμοι δεν συνίστανται μόνο στις σφαγές, στη σφαγή που επέρχεται στο πεδίο της λύσσας – στην επιστροφή στην αγριότητα. Επιφέρουν επίσης την καταστροφή του ανθρώπινου δυναμικού σε κολοσσιαίο επίπεδο, και εμείς νιώθουμε συνεχώς την επίδραση αυτής της καταστροφής σε καιρούς ειρήνης με την αύξηση της αθλιότητας μεταξύ των φτωχών, που προχωρά παράλληλα με τον πλουτισμό των πλουσίων.

Κάθε πόλεμος καταστρέφει μια τεράστια ποσότητα αγαθών όλων των ειδών, περιλαμβάνοντας όχι μόνο τα αποκαλούμενα πολεμικά υλικά, μα ακόμη πράγματα απαραίτητα στην καθημερινή ζωή και την κοινωνία συνολικά: ψωμί, κρέας, λαχανικά, κάθε είδους φαγητό, τα ζώα μεταφορών, δέρμα, άνθρακα, μέταλλο, ρουχισμό και πάει λέγοντας. Αυτό αντιπροσωπεύει τη χρήσιμη εργασία εκατομμυρίων ανθρώπων μέσα σε διάστημα δεκαετιών· κι όλα αυτά σπαταλιούνται, καίγονται, ξεκοιλιάζονται μέσα σε λίγους μήνες. Ακόμα και σε καιρό ειρήνης σπαταλιούνται, εν αναμονή των επερχόμενων πολέμων.

Αφού αυτό το πολεμικό υλικό, αυτά τα μέταλλα, και αυτές οι προμήθειες πρέπει να είναι προετοιμασμένα εκ των προτέρων, το απλό ενδεχόμενο ενός νέου πολέμου επιφέρει σε όλα μας τα εργοστάσια δονήσεις και κρίσεις που τις νιώθει ο καθένας από μας. Εσείς κι εγώ, όλοι μας, νιώθουμε τις επιδράσεις του στις πιο μικρές λεπτομέρειες των ζωών μας. Το ψωμί που τρώμε, το κάρβουνο που καίμε, το εισιτήριο για το τρένο που αγοράζουμε, η τιμή κάθε άρθρου, εξαρτώνται από τις φήμες σχετικά με την πιθανότητα ενός πολέμου σε σύντομο χρονικό διάστημα – φήμες που διαδίδονται από τους σπεκουλαδόρους για την αύξηση των τιμών όλων αυτών των προϊόντων.

Οι μεγάλες βιομηχανικές κρίσεις που έχουμε ζήσει πρόσφατα οφείλονταν σίγουρα (όπως θα εξηγήσουμε στην επόμενη θεματική) στην προσδοκία κάποιου πολέμου.

IV. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ ΕΝ ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.

Η αναγκαιότητα για προετοιμασία, πολύ πριν, τεράστιων ποσοτήτων πολεμικού υλικού και οι συσσωρεύσεις εφοδίων κάθε είδους, επιφέρει σε όλες τις βιομηχανίες δονήσεις και κρίσεις από τις οποίες ο καθένας, και κυρίως οι εργαζόμενοι, υποφέρουν σε ένα τρομακτικό βαθμό. Το γεγονός αυτό παρατηρήθηκε πρόσφατα στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Καθένας, χωρίς εξαίρεση, θυμάται τη βιομηχανική κρίση που κατέστρεψε τις Ηνωμένες Πολιτείες πριν δυο-τρία χρόνια. Ως ένα βαθμό, δεν έχει τελειώσει ακόμη. Η προέλευση αυτής της κρίσης – ανεξάρτητα από το τι έχει ειπωθεί γι’ αυτό από τους “επιστήμονες” οικονομολόγους, που γνωρίζουν τα γραπτά των προκατόχων τους, αλλά αγνοούν την πραγματική ζωή – η πραγματική προέλευση αυτής της κρίσης έγκειται στην υπερβολική παραγωγή από τις κυριότερες βιομηχανίες των Πολιτειών, που διεξάγεται εδώ και αρκετά χρόνια εν αναμονή ενός μεγάλου Ευρωπαϊκού πολέμου κι ενός πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Ιαπωνίας. Αυτοί που έχουν διαδώσει την ιδέα αυτών των πολέμων ήξεραν καλά την επίδραση που θα ασκούσε στην τόνωση ορισμένων Αμερικάνικων βιομηχανιών η προσδοκία τέτοιων συγκρούσεων. Στην πραγματικότητα, για δύο ή τρία χρόνια βασίλεψε μια πυρετώδης ενέργεια για την εξόρυξη όλων των ειδών μετάλλων και άνθρακα, και για την κατασκευή σιδηροδρομικής εγκατάστασης και για κονσερβοποιημένα τρόφιμα, όπως και για κάθε είδος ρουχισμού.

Η εξόρυξη σιδηρομεταλλευμάτων και η κατασκευή χάλυβα στις Ηνωμένες Πολιτείες έφτασε σε απροσδόκητα επίπεδα κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων. Ο χάλυβας είναι το κύριο είδος κατανάλωσης στον σύγχρονο πόλεμο και οι ΗΠΑ το κατασκεύαζαν με φανταστικό τρόπο, όπως όλα αυτά τα μέταλλα, σαν το νικέλιο και το μαγγάνιο, τα οποία απαιτούνται για την κατασκευή διαφόρων ειδών χάλυβα που χρησιμοποιούνται στα πολεμικά υλικά. Την ίδια στιγμή, τα μεγάλα αμερικανικά συμφέροντα ανταγωνίζονται μεταξύ τους στο ποιος θα μπορούσε να κερδοσκοπήσει περισσότερο από το μέταλλο των πυροβόλων, το χαλκό, το μόλυβδο και το νικέλιο.

Το ίδιο συνέβη και με τις προμήθειες καλαμποκιού, κονσερβοποιημένου κρέατος, ψαριών και λαχανικών. Βαμβακερά, υφασμάτινα και δερμάτινα ακολούθησαν σύντομα. Και όσο η μεγάλη βιομηχανία δίνει ανάπτυξη και σε έναν αριθμό μικρότερων γύρω της, ο πυρετός της παραγωγής ξεπερνά κατά πολύ τη ζήτηση και εξαπλώνεται όλο και περισσότερο. Οι χρηματιστές – δανειστές, ή μάλλον οι πιστωτές – δανειστές, που παρέχουν στους κατασκευαστές κεφάλαιο, ασφαλώς κερδίζουν από αυτό τον πυρετό, και ακόμα περισσότερο και από τους μεγαλοβιομήχανους.

Ύστερα, μονομιάς, η παραγωγή σταματάει ξαφνικά, χωρίς να είναι δυνατό να αποδοθεί το γεγονός σε καμιά από τις αιτίες στις οποίες είχαν αποδοθεί οι προηγούμενες κρίσεις. Η αλήθεια είναι πως από τη μέρα που οι μεγάλοι Ευρωπαϊκοί χρηματοπιστωτικοί οίκοι ήταν σίγουροι πως η Ιαπωνία, διαλυμένη από τον πόλεμο στη Μαντζουρία, δεν θα τολμούσε να επιτεθεί στις ΗΠΑ, και πως κανένα Ευρωπαϊκό έθνος δεν θα ένιωθε αρκετά σίγουρο για τη νίκη ώστε να σηκώσει το ξίφος, οι Ευρωπαίοι καπιταλιστές απέρριψαν να δώσουν πίστωση τόσο στους Αμερικανούς τραπεζίτες οι οποίοι διατηρούσαν την υπερπαραγωγή, όσο και στους Ιάπωνες “Εθνικιστές”.

Σταμάτησε η απειλή ενός επικείμενου πολέμου. Εργοστάσια ατσαλιού, ορυχεία χαλκού, υψικάμινοι, ναυπηγεία, βυρσοδεψεία, όλα ξαφνικά ελάττωσαν τις δραστηριότητές, τις παραγγελίες, τις αγορές τους.

Ήταν χειρότερα από μια κρίση, ήταν μια καταστροφή. Εκατομμύρια εργατών κάθε φύλου πετάχτηκαν στο δρόμο και αφέθηκαν σε περίσσια αθλιότητα. Μεγάλα και μικρά εργοστάσια έκλεισαν. Η μόλυνση εξαπλώθηκε όπως κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας, σπέρνοντας τον τρόμο τριγύρω.

Ποιος θα πει για τα βάσανα των εκατομμυρίων ανδρών, γυναικών και παιδιών, για τις διαλυμένες ζωές κατά τη διάρκεια της κρίσης, ενώ φτιάχνονταν τεράστιες περιουσίες αναμένοντας παραμορφωμένες σάρκες και σορούς ανθρώπινων πτωμάτων να σωρεύονται στις μεγάλες μάχες!

Αυτό είναι ο πόλεμος· έτσι το Κράτος πλουτίζει τους πλούσιους, κρατά τους φτωχούς στην αθλιότητα, και χρόνο με το χρόνο τους ρίχνει στην υποταγή.

* * *

Τώρα, μια κρίση που απορρέει από τις ίδιες αιτίες, όπως αυτή στις ΗΠΑ, θα δημιουργηθεί στην Ευρώπη και ειδικά στην Αγγλία.

Προς τα μέσα του 1911 ο κόσμος εξεπλάγην από την ξαφνική και εντελώς αναπάντεχη αύξηση των Αγγλικών εξαγωγών. Από τα δεδομένα που υπήρχαν στον κόσμο των οικονομικών, αυτό ήταν κάτι που δεν περιμέναμε. Δεν είχε δοθεί καμία εξήγηση γι’ αυτό, ακριβώς επειδή η μόνη δυνατή εξήγηση είναι ότι οι εντολές δόθηκαν από την Ηπειρωτική [Ευρώπη] με την προσδοκία ενός πολέμου μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας. Όπως γνωρίζουμε, αυτός ο πόλεμος δεν ξέσπασε τον Ιούλιο του 1911· αλλά αν ξεσπούσε, Γαλλία, Ρωσία, Αυστρία και Ιταλία θα είχαν εξαναγκαστεί να συμμετέχουν σ’ αυτόν. Είναι προφανές πως οι μεγάλοι πιστωτές, που παρέχουν στους κερδοσκόπους του μετάλλου, των τροφίμων, του ρουχισμού, του δέρματος κ.λπ., την πίστωσή τους, είχαν ειδοποιηθεί για την απειλητική στροφή των σχέσεων των δύο θαλάσσιων Δυνάμεων. Ήξεραν πως και οι δύο Κυβερνήσεις πίεζαν τις προετοιμασίες για πόλεμο, έτσι έσπευσαν να δώσουν τις παραγγελίες τους, οι οποίες αύξησαν τις Αγγλικές εξαγωγές το 1911 πέρα από κάθε μέτρο⁴

Στην ίδια αιτία οφείλεται επίσης η πρόσφατη εξαιρετική άνοδος των τιμών όλων των προμηθειών, μηδενός εξαιρουμένου, σε μια εποχή που ούτε η απόδοση της περσινής συγκομιδής ούτε και η συσσώρευση κάθε είδους εμπορευμάτων σε αποθήκες δεν δικαιολογεί αυτή την αύξηση. Γεγονός είναι πως επίσης η αύξηση δεν επηρεάζει μόνο τις προμήθειες· όλα τα αγαθά επηρεάζονται από αυτό. Οι παραγγελίες συνεχίζουν να συρρέουν ενώ κανένας λόγος, εκτός από την αναμονή του πολέμου, δεν θα μπορούσε να συντρέχει γι’ αυτή την υπέρμετρη ζήτηση.

Και τώρα θα ήταν αρκετό για τους μεγάλους Αποικιοκράτες κερδοσκόπους της Αγγλίας και της Γερμανίας να συμφωνήσουν για το μερίδιό τους στο διαμελισμό της Ανατολικής Αφρικής, και να δράσουν συντονισμένα ως προς τις “σφαίρες επιρροής” στην Ασία και την Αφρική -δηλαδή, να συμβιβαστούν ως προς τις επόμενες κατακτήσεις ώστε να πραγματοποιηθεί μια ξαφνική διακοπή της βιομηχανίας στην Ευρώπη, όμοια με την κρίση από την οποία υπέφεραν οι ΗΠΑ πρόσφατα.

Στην πραγματικότητα, αυτή η μείωση ξεκίνησε να γίνεται αισθητή στις αρχές του 1912. Γι’ αυτό οι Εταιρίες Άνθρακα και των Βαμβακιών των Λόρδων της Αγγλίας αποδείχθηκαν τόσο αδιάλλακτες προς τους εργαζόμενους και τους οδήγησαν σε απεργία. Προέβλεψαν της μείωση των παραγγελιών ενώ είχαν ήδη ένα τεράστιο στοκ από αγαθά και τόσο πολύ άνθρακα συσσωρευμένο στα ορυχεία τους.

* * *

Όταν αναλύουμε προσεκτικά τα δεδομένα που προκύπτουν από τη δραστηριότητα των σύγχρονων Κρατών, αντιλαμβανόμαστε σε τι έκταση εξαρτάται όλη η ζωή των πολιτισμένων κοινωνιών μας, όχι από τα δεδομένα οικονομικής ανάπτυξης των εθνών, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο διάφορες ομάδες που κατέχουν προνόμια και μονοπώλια, περισσότερο ή λιγότερο ευνοημένοι από το Κράτος, αντιδρούν σε αυτά τα δεδομένα.

Έτσι είναι πασιφανές πως η είσοδος στην οικονομική αρένα ενός τόσο ισχυρού παραγωγού στη σύγχρονη Γερμανία, με τα σχολεία της, την τεχνική εκπαίδευση εξαπλωμένη ευρέως μεταξύ του λαού της, του νεανικού κεφιού της, και της ικανότητάς της για οργάνωση, άλλαξε τις σχέσεις μεταξύ των εθνών. Η αναπροσαρμογή δυνάμεων ήταν αναπόφευκτη. Αλλά, λόγω της συγκεκριμένης οργάνωσης των σύγχρονων Κρατών, η προσαρμογή των οικονομικών δυνάμεων παρεμποδίζεται από έναν άλλο παράγοντα πολιτικής προέλευσης: τα προνόμια και τα μονοπώλια που συγκροτούνται και επικυρώνονται από το Κράτος.

Στην πραγματικότητα, τα σύγχρονα Κράτη συγκροτούνται ειδικά με σκοπό να καθορίσουν τα προνόμια προς όφελος των πλουσίων, εις βάρος των φτωχών. Οι μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί οίκοι κάθε έθνους καθορίζουν πάντοτε το νόμο σε όλα τα πολιτικά ζητήματα που είναι σημαντικά. “Τι θα πει ο Baron Rothschild για τούτο”; “Τι στάση θα κρατήσουν οι κοινοπραξίες των μεγάλων τραπεζιτών στο Παρίσι, τη Βιέννη και το Λονδίνο”; Τέτοια ζητήματα έχουν γίνει το κυρίαρχο στοιχείο στις πολιτικές υποθέσεις και στις σχέσεις μεταξύ των εθνών. Είναι αυτή η επιδοκιμασία ή η αποδοκιμασία των χρηματιστών που κάνει και ξεκάνει τα Υπουργεία στην Ευρώπη. Είναι αλήθεια πως στην Αγγλία υπάρχει επίσης η έγκριση της Εκκλησίας του Κράτους και των ζυθοποιών που πρέπει να αντιμετωπιστεί· αλλά η Εκκλησία και οι ζυθοποιίες είναι πάντα σε συμφωνία με τους μεγάλους χρηματοδότες, που φροντίζουν να μην παρεμβάλλονται ποτέ στο εισόδημα των οπαδών τους. Παρ’ όλα αυτά, αφού ο Υπουργός είναι κάποιος ο οποίος μένει πιστός στο γραφείο του, στην εξουσία του, και στις δυνατότητες πλουτισμού που προσφέρονται σε αυτόν και τους υποστηρικτές του, λόγω της θέσης του, προκύπτει συμπερασματικά πως το ζήτημα των διεθνών σχέσεων στις μέρες μας μειώνεται στη γνώση του κατά πόσο τα ευνοημένα μονοπώλια ενός συγκεκριμένου Κράτους θα κρατήσουν την τάδε ή την δείνα στάση προς τους ευνοημένους ίδιου κύρους σε άλλο Κράτος.

Έτσι, η κατάσταση των οικονομικών δυνάμεων που τίθενται σε λειτουργία, προσδιορίζεται από την τεχνική ανάπτυξη των διαφόρων εθνών σε μια δεδομένη στιγμή στην ιστορία τους· αλλά η χρήση των δυνάμεων αυτών εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το βαθμό υποτέλειας προς την Κυβέρνηση στην οποία οι πληθυσμοί έχουν επιτρέψει στους εαυτούς τους να υποπέσουν. Οι οικονομικές δυνάμεις που μπορούν να επιφέρουν αρμονία και ευημερία, και να δώσουν μια νέα ώθηση προς τον ελευθεριακό πολιτισμό αν είχαν ελεύθερο ρόλο στην κοινωνία – αυτές οι δυνάμεις, που κατευθύνονται από το Κράτος, δηλαδή, από έναν οργανισμό ειδικά σχεδιασμένο να πλουτίζει τους πλούσιους και να απορροφά όλη τη σύγχρονη πρόοδο προκειμένου να επωφεληθούν οι προνομιούχες τάξεις – αυτές οι ίδιες δυνάμεις γίνονται εργαλείο καταπίεσης, μονοπωλίων και ατέλειωτων πολέμων. Επιταχύνουν τον πλουτισμό των ευνοημένων, και αυξάνουν τη δυστυχία και την παραπλάνηση των φτωχών.

Γι’ αυτό εκείνοι οι οικονομολόγοι οι οποίοι συνεχίζουν να εξετάζουν μόνο τις οικονομικές δυνάμεις, χωρίς να αναλύουν τα όρια εντός των οποίων οριοθετείται η όποια δράση τους – χωρίς να παίρνουν υπόψιν τους την ιδεολογία του Κράτους, ή τις δυνάμεις που θέτει αναγκαστικά κάθε Κράτος στην υπηρεσία των πλουσίων, προκειμένου να ευνοηθεί ο πλουτισμός τους σε βάρος των φτωχών – γι’ αυτό τέτοιοι οικονομολόγοι παραμένουν εντελώς εκτός της πραγματικότητας του οικονομικού και του κοινωνικού κόσμου.

*Μετάφραση από “La Science Moderne et l’Anarchie,”εκδόσεις P.-V. Stock, Paris (Φεβρουάριος, 1913) [στμ. Το συγκεκριμένο κείμενο γράφτηκε απ’ τον Κροπότκιν το 1913 και κυκλοφόρησε ως μπροσούρα το 1914 από το Λονδρέζικο Freedom – απ’ όπου το μεταφράσαμε κι εμείς. Υπήρξε το κύριο αντεπιχείρημα των υπόλοιπων Αναρχικών εναντίον του. Η Mother Earth, των Μπέργκμαν και Γκόλντμαν, το εξέδωσε ως σειρά άρθρων για να απαντήσει στον Κροπότκιν με τα δικά του λόγια.