Edgar Rodrigues*
Η έκδοση της “La Campana” της 25ης Νοεμβρίου 2002 ανέφερε: “Το Δελτίο της Εκπαιδευτικής Ένωσης της CNT της Καστίλης αναφέρει ότι στα τέλη του μήνα θα πραγματοποιηθεί ιστορικό συμπόσιο στη Γουαδαλαχάρα για την 75η επέτειο της FAI”.
Η Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία (FAI) ιδρύθηκε στη Βαλένθια το 1927 με πρωταρχικό στόχο την καταγραφή των δραστηριοτήτων του αναρχισμού στην Ισπανία, με τα φώτα και τις σκιές του, και τον προβληματισμό για τα αίτια του ιδιαίτερου χαρακτήρα του και της εμφανούς ανάδειξής του στην ιστορία του έθνους τα τελευταία διακόσια χρόνια. Η Ομάδα Κοινωνικής Ιστορίας της Γκουανταλαχάρα και το Fundación Anselmo Lorenzo αποφάσισαν να συγκαλέσουν μια ακόμη συγκέντρωση με αφορμή την 75η επέτειο από την ίδρυση της FAI.
Η συγκέντρωση αυτή πραγματοποιήθηκε στις 29 και 30 Νοεμβρίου και την 1η Δεκεμβρίου 2002 και τα θέματα θα ήταν “Οι ρίζες του Αναρχισμού στην Ισπανία” και “Οργανωμένος Αναρχισμός στην Ισπανία”. Η Κυριακή θα αφιερώνονταν στα επιτεύγματα του Αναρχισμού στην Ισπανία.
Τα προαναφερθέντα θέματα με ώθησαν να ανατρέξω στις ιστορικές ρίζες της FAI.
Στη δεκαετία του 1920 οι Ισπανοί αναρχικοί και τα μέλη της CNT ήταν διασκορπισμένοι σε όλη τη Γαλλία και στη Λισαβόνα.
Η αστυνομία του δικτάτορα Πρίμο ντε Ριβέρα παρενοχλούσε τους αντιπάλους “έξω από το βασίλειό του” και μπορούσε να βασιστεί στη βοήθεια των πορτογαλικών αρχών στη σύλληψη και παράδοση προοδευτικά σκεπτόμενων ανθρώπων στην ισπανική κυβέρνηση!
Η ταχύτερη λύση ήταν να περάσουν τα σύνορα και να διαφύγουν στην Πορτογαλία και τη Γαλλία. Στην πορτογαλική πρωτεύουσα ζούσαν ο Manuel Pérez (1), ο γιατρός και αναρχικός Pedro Vallina, οι οικογένειές τους και ορισμένοι ομοϊδεάτες τους. Μαζί με την οικογένειά του, ο Perez είχε βρει καταφύγιο στις εγκαταστάσεις του Συνδικάτου επιπλοποιών της Λισαβόνας. (2)
Οι συναντήσεις μεταξύ αναρχικών και αγωνιστών της ισπανικής CNT και της πορτογαλικής CGT στη Λισαβόνα ήταν συχνές και υπήρχε ένα επαναλαμβανόμενο θέμα: Πώς να αντισταθούμε στη συντονισμένη παρενόχληση των ελευθεριακών από την πορτογαλική και την ισπανική κυβέρνηση. Απέναντι σε αυτό, ο Manuel Joaquim de Sousa πρότεινε να δημιουργηθεί ένα πανευρωπαϊκό σώμα αντίστασης και δράσης, αποτελούμενο από Ισπανούς και Πορτογάλους αγωνιστές, για να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους από τις αρχές και στις δύο χώρες και να διευκολύνουν την προπαγάνδα και την αμοιβαία βοήθεια.
Αυτό υιοθετήθηκε γρήγορα και το 1923 πραγματοποιήθηκε στην πόλη Évora μια διάσκεψη των εργατικών οργανώσεων της Πορτογαλίας και της Ισπανίας. Σε αυτή τη συνάντηση των ελευθεριακών εργατών της Ιβηρικής, ο Manuel Joaquim de Sousa, ένας πολύ έμπειρος και ιδιαίτερα καλλιεργημένος Πορτογάλος αγωνιστής, πρότεινε επίσημα για πρώτη φορά την ίδρυση της FAI. Ο γιατρός Pedro Vallina, μόλις τον ανακάλυψε η αστυνομία της Λισαβόνας, διέφυγε στη Γαλλία με την οικογένειά του. Ο Manuel Perez αναγκάστηκε να μείνει στη θέση του και μαζί με τους Ισπανούς J. Ferrer Alvalada και Sebastián Clará, εκπροσώπησαν την CNT και το ισπανικό αναρχικό κίνημα στη διάσκεψη της Évora και, εκ μέρους αυτών των οργανώσεων, υποστήριξαν το σχέδιο που πρότειναν ο Manuel Joaquim de Sousa (από την UAP – Πορτογαλική Αναρχική Ένωση) και ο Jose da Silva Santos Arranha (από την πορτογαλική CGT).
Αυτό έγινε στην πορτογαλική πόλη Évora το 1923 και το σχέδιο προτάθηκε από τον Manuel Joaquim de Sousa από την Πορτογαλία και υποστηρίχθηκε από ΤΡΕΙΣ Ισπανούς συντρόφους!
Έτσι, η εμβρυακή FAI γεννήθηκε πριν από ΟΓΔΟΝΤΑ χρόνια και είχε δύο κύριους στόχους: να παντρέψει τις προσπάθειες των αγωνιστών της Ισπανίας και της Γαλλίας με σκοπό την εξάπλωση του αναρχισμού στην Ιβηρική Χερσόνησο και να απαντήσει σε ισότιμη βάση στις ενέργειες της αστυνομίας και των κυβερνήσεων των δύο χωρών.
Ο Manuel Perez υποστήριξε ολόψυχα την ιδέα και ο Manuel Joaquim de Sousa επιφορτίστηκε με τη σύνταξη ενός τελικού σχεδίου της πρότασης και την παρουσίασή του στο Συνέδριο της Μασσαλίας τον Μάιο του 1926, στο οποίο συμμετείχαν 30 αντιπρόσωποι από τις γαλλικές, ισπανικές και ιταλοαμερικανικές ομάδες, μαζί με τον Armando Borghi, που συμμετείχε με την ιδιότητά του ως αντιπρόσωπος της IWA.
Σε αυτό το Συνέδριο, ο Manuel Joaquim de Sousa εκπροσώπησε την πορτογαλική CGT και ο Manuel Perez (που ζούσε τότε στη Γαλλία) την πορτογαλική Αναρχική Ένωση (UAP). Συζητήθηκαν και εγκρίθηκαν τα εξής θέματα: α) Η οργάνωση των αναρχικών δυνάμεων στην Ισπανία και τη Γαλλία, β) οργανωτικές παρεξηγήσεις μεταξύ συντρόφων, γ) ΜΗ αναγνώριση της λεγόμενης Επαναστατικής Συμμαχίας που καλούσε σε σύνδεση με πολιτικούς, δ) η ενίσχυση της Επιτροπής Βοήθειας Κρατουμένων και ο έλεγχος του σχεδίου που συνέταξε ο Manuel Joaquim de Sousa και η ίδρυση της FAI: “1. Το συνέδριο συμφωνεί να ιδρύσει την Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία και αναφέρει το ψήφισμα αυτό στην Πορτογαλική Αναρχική Ένωση. 2. Δεδομένων των ανώμαλων συνθηκών που ισχύουν στην Ισπανία, η ΕΠΙΤΡΟΠΗ συνδέσμου θα εδρεύει στη Λισαβόνα. 3. Η εγκαθίδρυσή της θα ανατεθεί στην Πορτογαλική Αναρχική Ένωση, η οποία είναι ελεύθερη να καλέσει σε υποστήριξη και συνεργασία τους Ισπανούς αναρχικούς που διαμένουν σε αυτή την τοποθεσία. 4. Η εν λόγω επιτροπή μπορεί, όποτε το κρίνει σκόπιμο, να συγκαλέσει ένα Ιβηρικό Συνέδριο για την οριστικοποίηση της εν λόγω Ομοσπονδίας. 5. Ότι η επιτροπή αυτή θα λειτουργήσει σε προσωρινή βάση μέχρι τη διεξαγωγή του Συνεδρίου. 6. Οι Ισπανοί αναρχικοί θα πρέπει να ερωτηθούν για την εφαρμογή αυτών των αποφάσεων”. Πλέον: “Ένας αντιπρόσωπος που θα εκπροσωπεί τους Ισπανούς αναρχικούς θα παραστεί στην επικείμενη Πορτογαλική Αναρχική Ένωση”. (3)
Το Συνέδριο της UAP ήταν τότε προγραμματισμένο για τις 20 Ιουνίου 1926 στην πορτογαλική πρωτεύουσα, αλλά στις 28 Μαΐου (23 ημέρες πριν από την προγραμματισμένη έναρξή του) ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στην Πορτογαλία ανέτρεψε τη δημοκρατική κυβέρνηση και “έκλεισε το δρόμο” στους Πορτογάλους και Ισπανούς αναρχικούς. Αυτή η απροσδόκητη εξέλιξη οδήγησε εκείνους τους αναρχικούς και από τις δύο χώρες που είχαν δεσμευτεί στο “εγχείρημα” (αφού η διεξαγωγή ενός συνεδρίου στην Πορτογαλία ή στην Ισπανία είχε πλέον καταστεί αδύνατη), να πραγματοποιήσουν μια μυστική συνάντηση στη Βαλένθια στις 25 Ιουλίου 1927. Η UAP έστειλε τον γενικό της γραμματέα Francisco Quintal να την εκπροσωπήσει. Την πορτογαλική CGT εκπροσώπησε ο Germinal de Sousa (γιος του Manuel Joaquim de Sousa), ο οποίος ζούσε τότε στην Ισπανία ως πρόσφυγας.
Στο τέλος της συνεδρίασης προτάθηκε και εγκρίθηκε ο Πορτογάλος Germinal de Sousa για τη θέση του γενικού γραμματέα της FAI, αντικαθιστώντας την επιτροπή που είχε συσταθεί στη Μασσαλία.
Στις 30 και 31 Οκτωβρίου 1931, Πορτογάλοι και Ισπανοί αντιπρόσωποι συμμετείχαν σε μια μυστική “εθνική ολομέλεια της FAI” και σε μια ολομέλεια των περιφερειακών στη Μαδρίτη. Μέλη της FARP-FAI συμμετείχαν επίσης στην ολομέλεια της Μαδρίτης στις 31 Ιανουαρίου και 1 Φεβρουαρίου 1936. (4)
Παρά τις ανεξίτηλες ενδείξεις ότι η FAI ήταν και είναι ιστορικά μια πανευρωπαϊκή οργάνωση -το ίδιο το όνομά της το καθιστά σαφές- πολλοί Ισπανοί θεωρούν αυτό το αναρχικό σώμα ως ουσιαστικά ισπανικό.
Στα απομνημονεύματά του (που δεν έχουν δημοσιευτεί και έχω αντίγραφο της επιστολής στην κατοχή μου) που διαβίβασε από το Ρίο ντε Τζανέιρο στις 23 Οκτωβρίου 1948 “Προς την Εθνική Επιτροπή Συνδέσμου της FAI”, ο Manuel Perez βάζει ταφόπλακα σε κάποια από τη σύγχυση που υπήρχε (και εξακολουθεί να υπάρχει) στο μυαλό των Ισπανών και άλλων αγωνιστών!
Σε ένα σημείο, δηλώνει: “Οφείλω να πω ότι το 1923, όταν η εθνική επιτροπή της CNT με έδρα τη Σεβίλλη, της οποίας ήμουν μέλος, διοργάνωσε ένα συνέδριο της χερσονήσου στην πορτογαλική πόλη Évora, συμμετείχα μαζί με τους J. Ferrer Alvarado και Sebastián Clara, που εκπροσωπούσαν την Ισπανία, και τους Jose da Silva Santos Arranha και Manuel Joaquim de Sousa που εκπροσωπούσαν την Πορτογαλία”.
“Στη διάσκεψη αυτή, εξετάστηκε η σκοπιμότητα της ενοποίησης του συνομοσπονδιακού και ελευθεριακού κινήματος της Ιβηρικής χερσονήσου και ιδρύθηκαν δύο φορείς για τον σκοπό αυτό: η Ιβηρική Συνομοσπονδία Εργασίας και η Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία”.(5)
Σε άλλο σημείο, δηλώνει: “Γι’ αυτό δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι η FAI είναι ένας φορέας της χερσονήσου, ο οποίος φυσικά είχε τις δεσμεύσεις και τις ευθύνες του σε διεθνές επίπεδο. Έτσι, το να τη θεωρούμε ως έναν κατά βάση ισπανικό οργανισμό είναι θλιβερά άστοχο”.
Μιλώντας για την ιστορική πορεία της FAI, η “Tierra y Libertad” (του Μεξικό) τον Μάιο του 1974 δημοσίευσε υπό τον τίτλο “Πορτογαλία, Πορτογαλία – Πορτογαλία) (σελίδα 2) το εξής σχόλιο:
“Το 1927 σε μια Ολομέλεια ισπανικών αναρχικών ομάδων στην οποία συμμετείχαν και Πορτογάλοι αναρχικοί, συμφωνήθηκε (τελικά) να δημιουργηθεί μια Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία ως μια οργάνωση που θα αγκάλιαζε ολόκληρο το οργανωμένο αναρχικό κίνημα της Ιβηρικής χερσονήσου, δηλαδή της Ισπανίας και της Πορτογαλίας.
Από εκείνο το σημείο και μετά, ο αναρχισμός σε όλη τη χερσόνησο μοιράστηκε μια κοινή τύχη, και από το 1939 μέχρι σήμερα, λόγω της συγγένειας μεταξύ των δύο φασιστικών καθεστώτων που υπέστησαν και τα δύο έθνη-θύματα, ο αναρχισμός της Ιβηρικής βρέθηκε ακόμη πιο βαθιά δεσμευμένος, και κατά τη διάρκεια της ισπανικής επανάστασης του 1936-1939 ο γενικός γραμματέας της FAI ήταν Πορτογάλος – ο Germinal de Sousa”.
Λόγω έλλειψης χώρου θα αφήσω στην άκρη άλλα ντοκουμέντα και θα κλείσω τις αναφορές μου με την “Tierra y Libertad” του Vila Real και ένα κομμάτι πάνω με την υπογραφή του Antonio M. με τίτλο “Ένα μέλος της FAI εδώ”, παραθέτοντας το κείμενό του: “Υπάρχει κάποιος που έχει μνησικακία εναντίον αυτής της ομοσπονδίας; Στέκεται κατηγορούμενη για μια σειρά από πράγματα – αλλά υπήρχαν αναρχικοί και πριν από το 1927 και τη δημιουργία της FAI. Όταν το 1923 ο Manuel Joaquim de Sousa κατέθεσε την πρόταση για τη δημιουργία μιας FAI, το έκανε, φαντάζομαι, με σκοπό να βελτιώσει τις σχέσεις μεταξύ των υπαρχουσών αναρχικών ομάδων και να την καταστήσει ένα αποτελεσματικό μέσο για τη διάδοση του αναρχικού ιδεώδους”.
Διεξάγω έρευνα για πάνω από 65 χρόνια και έχω συλλέξει έγγραφα σχετικά με την FAI, την CNT και άλλα κινήματα, δημοσιευμένα σε ελευθεριακές εκδόσεις στην Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Μεξικό, την Αλγερία, τη Βραζιλία και αλλού και δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς αντιφατικούς ισχυρισμούς και διαφωνίες σχετικά με την FAI-CNT, ακόμα και προσπάθειες να πειστούν οι αναγνώστες ότι η Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία ΔΕΝ ήταν καθόλου Ιβηρική, αλλά ουσιαστικά ισπανική.
Επιλέγοντας να ξεχάσουμε τις πρωτοποριακές προσπάθειες Πορτογάλων όπως ο συγγραφέας του σχεδίου για μια FAI (Manuel Joaquim de Sousa) ή ο γραμματέας της Πορτογαλικής Αναρχικής Ένωσης, Francisco Quintal (ο οποίος ήταν στη συνάντηση της Βαλένθια το 1927, ή ο πρώτος γενικός γραμματέας της FAI Germinal de Sousa (ο οποίος κατείχε αυτή τη θέση για αρκετά χρόνια), του Ισπανοβραζιλιάνου Manuel Perez που εργαζόταν από το 1923 και μετά για τη δημιουργία μιας FAI, ή των Ισπανών J. Ferrer Alvarado και Sebastian Clara (στην Évora το 1923) μεταξύ άλλων πρωτοπόρων, δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση άρνηση ότι η ιστορία γράφεται με επιστημονικά αποδεδειγμένα γεγονότα! Το να ξεχνάμε τις προσπάθειες που κατέβαλαν οι Ισπανοί και Πορτογάλοι αναρχικοί το 1923-1926 για να αντιμετωπίσουν την αγριότητα του Primo de Rivera και της “πορτογαλικής δημοκρατικής” αστυνομίας, ισοδυναμεί με το να διαγράψουμε ένα μέρος της ιστορίας που γράφτηκε με το αίμα των εργατών και των αναρχικών της Ιβηρικής χερσονήσου
Στο κατώφλι της 80ής επετείου από την κύηση της FAI, η απόφαση να τιμηθεί η 75η (!) επέτειός της ισοδυναμεί με σφουγγάρισμα και απορρόφηση του αίματος, του ιδρώτα και των δακρύων που έχυσαν οι πρώτοι ιδεαλιστές της. Και σημαίνει ότι ξεχνάμε τους δραματικούς και επώδυνους λόγους που οδήγησαν τους Πορτογάλους και Ισπανούς αναρχικούς να ενωθούν σε μια οργάνωση ικανή (υπολόγιζαν) να αντιμετωπίσει την καταστολή από τις ισπανικές και πορτογαλικές αρχές, ανεξάρτητα από τα συμβατικά σύνορα και αγνοούμε το ονοματεπώνυμο των εργαζομένων που αγωνίστηκαν γενναία για τη δημιουργία της FAI.
Το μόνο ισοδύναμο με το νατιβιστικό άρωμα αυτής της προσέγγισης θα ήταν η ΑΡΝΗΣΗ από μέρους μου να αναγνωρίσω ότι οι Ισπανοί αγωνιστές ξόδεψαν περισσότερες προσπάθειες και ζωές από τους Πορτογάλους προκειμένου να διασφαλίσουν ότι η FAI επιβίωσε μέχρι σήμερα!
Σημειώσεις
1) Ο Manuel Perez γεννήθηκε στην Ισπανία, αλλά εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο Ρίο ντε Τζανέιρο όταν ήταν παιδί. Σπούδασε στη σχολή χειροτεχνίας και εμπορίου. Κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα διετέλεσε γενικός γραμματέας του Συνδικάτου Επιπλοποιών, διηύθυνε την εφημερίδα του και ασπάστηκε τον αναρχισμό. Το 1919 απελάθηκε στην Ισπανία από την κυβέρνηση Epitácio Pessoa λόγω της εξαιρετικής του δραστηριότητας.
2) Το 1922-23, μαζί με τη συντρόφισσά του Mercedes και την κόρη τους Carmen, ο Perez κατέφυγε στη Λισαβόνα για να γλιτώσει από την αστυνομία του Primo de Rivera και κατέληξε να ζει στις εγκαταστάσεις του Συνδικάτου Επιπλοποιών. Η σύζυγός του ήταν έγκυος και όταν έπιασε τοκετό, ο Perez έστειλε να καλέσει τον εξόριστο γιατρό Pedro Vallina και ακριβώς την ώρα που γεννιόταν η κόρη του Aurora η πορτογαλική δημοκρατική αστυνομία εισέβαλε στις εγκαταστάσεις του Συνδικάτου (είχε καταγγελθεί με τη σύμπραξη της ισπανικής και της πορτογαλικής αστυνομίας) για να συλλάβει τον Perez, την οικογένειά του και τον γιατρό Vallina. Όμως, μπροστά στις κραυγές του νεογέννητου και στη θέα του γιατρού με τα αιματοβαμμένα χέρια του, η αστυνομία αποσύρθηκε, αφήνοντας τους Ισπανούς να φύγουν. Ο Pedro Vallina και η οικογένειά του επρόκειτο να εγκαταλείψουν τη Λισαβόνα την επόμενη ημέρα και ο Perez παρέμεινε για λίγες ημέρες για να επιτρέψει στην συντρόφισσά του να αναρρώσει. (Ανέκδοτα απομνημονεύματα του Manuel Perez).
3) Παρμένο από την εφημερίδα “O Anarquista” ( Ο Αναρχικός) της 16-5-1926. Πρόκειται για το όργανο της Πορτογαλικής Αναρχικής Ένωσης (UAP). Ο Francisco Quintal ήταν γενικός γραμματέας και διευθυντής της εφημερίδας. Για περισσότερες λεπτομέρειες βλέπε “O Sindicalismo em Portugal των Manuel Joaquim de Sousa και Edgar Rodrigues Resistencia Anarco-sindicalista em Portugal 1922-1939”.
4) Η FARP (Πορτογαλική Περιφερειακή Αναρχική Ομοσπονδία), το πορτογαλικό τμήμα της FAI ήταν υπεύθυνο για την έκδοση της εφημερίδας “Rebelião” (Εξέγερση), η οποία εκδιδόταν από την Ισπανία και στη συνέχεια από την Αργεντινή, τη Γαλλία και την Ισπανία το 1936-1939. Τα στελέχη της ήταν οι Vivaldo Fagundes, Jose Rodrigues Reboredo, Manuel Firmo, Marques da Costa (για ένα διάστημα), Manuel Francisco, η κόρη του Reboredo, J. Bastos, ο γεννημένος στην Αγκόλα αλλά με σπουδές στη Λισαβόνα γιατρός Câmara Pires και άλλοι Πορτογάλοι αναρχικοί.
5) Από αντίγραφο δισέλιδης δακτυλογραφημένης επιστολής του Manuel Perez-Fernández στη συλλογή του συγγραφέα. Ο Perez συνελήφθη κατά τη διάρκεια της Ισπανικής Επανάστασης και καταδικάστηκε σε θάνατο. Τον έσωσε ο εμπορικός ακόλουθος της Βραζιλίας που ζούσε στην Ισπανία και ο οποίος είχε γνωρίσει τον Perez ως δημοσιογράφο στο Ρίο ντε Τζανέιρο, με αποτέλεσμα οι δυο τους να γίνουν φίλοι. Με τη μεσολάβηση της συζύγου και των θυγατέρων του Perez, ο τελευταίος εγγυήθηκε ότι ο Perez είχε ζήσει στη Βραζιλία από παιδί: αυτό τον έσωσε και εξασφάλισε τη μετάβαση της οικογένειας Perez πίσω στη Βραζιλία. Μετά το τέλος της δικτατορίας Vargas, ο Manuel Perez, ο José Oiticica, ο Roberto das Neves και άλλοι ξεκίνησαν την κυκλοφορία της εφημερίδας “Ação Direta” (Άμεση Δράση). Ο Perez πέθανε στο Ρίο ντε Τζανέιρο, αναρχικός μέχρι τέλους!
*Αγγλική μετάφραση: Paul Sharkey. Ελληνική μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
