Επί δεκαετίες, ο εθνικισμός – των Αφρικανών ή των Αφρικάνερ – ήταν η κυρίαρχη ιδεολογία στη Νότια Αφρική. Παρέσυρε την εργατική τάξη σε μια “ενότητα” με τα αφεντικά και διαίρεσε τους εργάτες από τους συντρόφους τους εργάτες. Υποσχέθηκε ελευθερία, αλλά έφερε καταστολή. Υποσχέθηκε ψωμί και έφερε πείνα. Ο εθνικισμός μπορεί να παίξει έναν “προοδευτικό” ρόλο όταν βρίσκεται στην αντιπολίτευση ενός καταπιεστικού καθεστώτος, αλλά όταν βρίσκεται στην εξουσία γίνεται συνεχώς ένα όπλο ενάντια στην εργατική τάξη. Τα πογκρόμ του Μάη του 2008 αποτελούν την πιο πρόσφατη καταστροφή που έχει άμεση σχέση με τον εθνικισμό.
Ο επαναστατικός διεθνισμός της εργατικής τάξης εμφανίστηκε στη Νότια Αφρική τον 19ο αιώνα, αλλά έγινε υπολογίσιμη δύναμη κατά τη δεκαετία του 1910. Αυτή την εποχή, το νοτιοαφρικανικό κράτος είχε μόλις δημιουργηθεί και τα όριά του δεν καθόριζαν και την εθνική ταυτότητα των κατοίκων του. Η εργατική τάξη, συγκεκριμένα, ήταν διεθνής. Λευκοί εργάτες ήσαν μετανάστες από περιοχές της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και της Αυστραλίας, ενώ οι μαύροι εργάτες έρχονταν από όλα τα μέρη της Αφρικής για να εργαστούν στα χρυσωρυχεία του Γιοχάνεσμπουργκ. Υπήρχαν εθνικές διαφορές, αλλά ανάμεσα σε αρκετούς εργάτες αυτές οι διαφορές σπανίως συνέπιπταν με τα σύνορα μεταξύ των κρατών τα οποία είχαν τότε συγκροτηθεί από τον βρετανικό, γερμανικό και πορτογαλικό ιμπεριαλισμό.
Ο επαναστατικός διεθνισμός εισήχθη κυρίως από Ευρωπαίους μετανάστες, οι οποίοι έφεραν μαζί τους τις ιδέες του επαναστατικού αναρχισμού και του συνδικαλισμού, που ήταν τότε το κύριο επαναστατικό κίνημα των εργατών του κόσμου. Η πιο σημαντική οργάνωσή τους ήταν η International Socialist League (ISL – Διεθνής Σοσιαλιστική Ένωση), η οποία ιδρύθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ το 1915 ως αποτέλεσμα ενός κύματος μαχητικών απεργιών και εργατικής αντίστασης στο ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τον προηγούμενο χρόνο. Αντιτιθέμενοι στον πόλεμο, οι συνδικαλιστές του Γιοχάνεσμπουργκ, όπως οι Bill Andrews, S.P. Bunting, Andrew Dunbar και Danid Ivon Jones, έδωσαν έμφαση στον διεθνισμό τους. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, ειδικά στη Νότια Αφρική ο διεθνισμός σήμαινε το πλησίασμα της πλειοψηφίας των εργατών, που ήσαν Αφρικμανοί, καθώς και των Ινδών και όλων των εγχρώμων, διαδικασία που θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στην πορεία προς την επανάσταση.
Αναγνώρισαν τον λευκό ρατσισμό ως το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάπτυξη της μαχητικότητας των λευκών και ως ένα αβάσταχτο βάρος στις πλάτες των μαύρων εργατών.
Το 1917 έγινε μια σειρά πολιτικών συζητήσεων στο Γιοχάνεμπουργκ, ανάμεσα στην ISL και μαύρους εργάτες. Το αποτέλεσμα των συζητήσεων αυτών ήταν η γέννηση της οργάνωσης Industrial Workers of Africa (IWA – Βιομηχανικοί Εργάτες της Αφρικής), που ήταν η πρώτη μαύρη εργατική ένωση της χώρας, εμπνευσμένη από την Industrial Workers of the World (IWW – Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου), μια επαναστατική συνδικαλιστική οργάνωση που είχε επεκταθεί σε διάφορα μέρη του κόσμου από τον τόπο όπου γεννήθηκε, τις ΗΠΑ. Διαμέσου της ISL και της IWA, μαχητές όπως οι Thomas William “TW” Thibedi, Reuben Cetiwe και Hamilton Kraai, έθεσαν τα θεμέλια της επαναστατικής ταξικής πάλης ανάμεσα στους μαύρους εργάτες της Νότιας Αφρικής.
Περίπου την ίδια εποχή, αρκετές άλλες συνδικαλιστικές οργανώσεις συγκροτήθηκαν στη Νότια Αφρική, κινητοποιώντας μαύρους, έγχρωμους, Ινδούς και λευκούς εργάτες. Όλοι συμφωνούσαν ότι οι εργάτες έπρεπε να οργανωθούν σε μαζικά κινήματα ενάντια στον καπιταλισμό και το κράτος, ότι οι μαύροι εργάτες, ως πλειοψηφία, έπρεπε να παίξουν ρόλο-“κλειδί” και ότι οι ρατσιστικοί διαχωρισμοί και οι προκαταλήψεις έπρεπε να αποτελέσουν ειδικούς στόχους ενός πολυεθνικού κινήματος της εργατικής τάξης. Ως αναρχικοί και συνδικαλιστές, όλοι αρνούνταν να επιζητούν κρατική εξουσία, διακηρύσσοντας ότι μόνο οι εργάτες μπορούσαν να απελευθερώσουν τους εργάτες. Όλοι αρνούνταν τον εθνικισμό ως κρατική ιδεολογία, που εξυπηρετεί τα συμφέροντα των προνομιούχων τάξεων.
Το συνδικαλιστικό αυτό κίνημα άρχισε να καταρρέει τη δεκαετία του 1920 καθώς αρκετοί αγωνιστές μετακινήθηκαν ιδεολογικά πιο κοντά στον κρατισμό και τον εθνικισμό. Αυτή η διαδικασία συνέβη εξαιτίας πολλών λόγων, ο πιο σημαντικός από τους οποίους ήταν το ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε τότε επηρεασθεί από τους Ρώσους μπολσεβίκους και τις ιδέες τους, τις οποίες εισήγαγαν στη Νότια Αφρική αγωνιστές όπως οι Andrews, Thibedi, Bunting και Jones. Μερικές επαναστατικές συνδικαλιστικές απόψεις εξακολούθησαν να υπάρχουν μέσα στο νεαρό Κομμουνιστικό Κόμμα, αλλά το 1928, κατόπιν υπόδειξης της Μόσχας, το κόμμα υιοθέτησε τη θεωρία των δύο σταδίων, δηλαδή αρχικά το στάδιο της “εθνικής απελευθέρωσης” σε μια (αστική) “μαύρη δημοκρατία” και μετά τη σοσιαλιστική επανάσταση της εργατικής τάξης. Μια θεωρία που ατυχώς έφερε το κόμμα σε συμμαχία με το αστικό και εθνικιστικό Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσσο. Έτσι, οι ιδέες περί επανάστασης της εργατικής τάξης και διεθνισμού έχασαν έδαφος και επιρροή, αν και ποτέ δεν πέθαναν ολοκληρωτικά. Οι εθνικιστές ανέλαβαν τα ηνία και όταν το καπιταλιστικό καθεστώς του απαρτχάϊντ κατέρρευσε το 1994, ήταν το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσσο και το Κομμουνιστικό Κόμμα που πήραν στα χέρια τους το μεγαλύτερο μερίδιο εξουσίας.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσσο και το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν νίκησαν το ρατσιστικό καθεστώς με ένοπλη πάλη, κάτι που αποτελούσε την κύρια γραμμή τους από το 1961. Το καθεστώς υπονομεύτηκε από τη μαζική εξέγερση της εργατικής τάξης στη δεκαετία του 1980, η οποία, σε αντίθεση με τα θέσφατα του συγκεντρωτικού και εξόριστου Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου, οργανώθηκε από τη βάση, από τα κάτω προς τα πάνω, από οργανώσεις όπως η UDF. Οι πρακτικές του κινήματος αυτού ήσαν πιο κοντά σ’ αυτές του αναρχισμού απ’ ό,τι του εθνικισμού ή του λενινισμού, αλλά όμως επειδή υπήρχε έλλειψη ξεκάθαρων αναρχικών ιδεών, οι περισσότεροι από τους αγωνιστές του παρασύρθηκαν σε υποστήριξη προς το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσσο καθώς αυτό διαπραγματεύτηκε έναν συμβιβασμό με το ρατσιστικό καθεστώς και το λευκό κεφάλαιο.
Το 2000 αναδύθηκε ένα νέο κίνημα της εργατικής τάξης. Αγώνες από τα κάτω άρχισαν ξανά να εκτυλίσσονται σε πόλεις και κωμοπόλεις, για την ικανοποίηση των βασικών αγαθών, της στέγασης, της ύδρευσης και της ηλεκτροδότησης, μέσω απλών αιτημάτων ή μέσω ενεργειών άμεσης δράσης. Εμφανίστηκαν νέες οργανώσεις, αρκετές από αυτές έξω από τη συμμαχία του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσσου που εμφορούνταν από ιδέες για την επαναστατική ταξική πάλη και το διεθνισμό. Αρκετοί αγωνιστές επεδίωκαν να εξασφαλίσουν ότι η λειτουργία αυτών των κινημάτων θα ήταν από τα κάτω προς τα πάνω και όχι το αντίθετο.
Επανεμφανίστηκε, επίσης, ο αναρχισμός ως οργανωμένη δύναμη στη Νότια Αφρική στη δεκαετία του 1990 και παρ’ ότι οι αναρχικοί του ZACF είμαστε μια μικρή μειοψηφία στα νέα κοινωνικά κινήματα, είμαστε αφοσιωμένοι στην οικοδόμηση ενός επαναστατικού πόλου μέσα σ’ αυτά.
Σημειώνουμε ότι τα νέα κοινωνικά κινήματα της εργατικής τάξης ήσαν τα μόνα στη Νότια Αφρική που καταδίκασαν απερίφραστα και με μια διεθνιστική προσέγγιση αυτά τα βίαια γεγονότα. Ένα από αυτά τα κινήματα είναι και το Abahlali base Mjondolo, κίνημα βάσης ενοικιαστών (δηλαδή ανθρώπων που νοικιάζουν κάποιες καλύβες). Φιλοξενούμε την ανακοίνωση αυτού του κινήματος για τα γεγονότα του Μάη του 2008 σε άλλη σελίδα αυτού του τεύχους. Είναι μια ανακοίνωση όπου προβάλλεται η ενότητα της εργατικής τάξης και η άρνηση των όποιων διαχωρισμών με βάση την όποια εθνότητα ή εθνικότητα. Ασκείται κριτική στην κυβέρνηση γιατί καταπιέζει το λαό στο εσωτερικό της χώρας και υποστηρίζει τυραννικά καθεστώτα στο εξωτερικό. Περιγράφεται πόσο εκμεταλλεύεται το κεφάλαιο τη φτωχολογιά και πώς το New Partnership for Africa’s Development (Νέος Συναιτερισμός για την Ανάπτυξη της Αφρικής – διακυβερνητική συμφωνία) βοηθά τις εταιρίες της Νότιας Αφρικής να επεκτείνουν την εκμετάλλευσή τους συνολικά στην ήπειρο. Καλεί σε αλληλεγγύη, δυνατά συνδικάτα και αντίσταση στη βία της αστυνομίας.
*Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε αρχικά στο τεύχος 9 (Σεπτέμβρη 2008) του περιοδικού “Zabalaza” της Zabalaza Anarchist Communist Front (ZACF – Αναρχικό Κομμουνιστικό Μέτωπο Zabalaza), σελίδες 8-9 και είχε τον τίτλο “90 χρόνια εργατικού διεθνισμού στη Νότια Αφρική – Μια εισαγωγή¨. Το ίδιο κείμενο δημοσιεύτηκε, επίσης, ηλεκτρονικά στις ιστσελίδες www.anarkismo.net και www.ainfos.ca Ελληνική μετάφραση “ούτε θεός-ούτε αφέντης”, Σεπτέμβρης 2008.
**Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ιστορία του πρώιμου αναρχισμού και συνδικαλισμού στη Νότια Αφρική, διαβάστε την μπροσούρα με τίτλο “Sifuna Zonke” που διατίθεται ηλεκτρονικά στη διεύθυνση www.zabalaza.net/pdfs/sapams/sifuna_zonke.pdf
-Για το ίδιο αντικείμενο, υπάρχει μια αρκετά λεπτομερής ανάλυση του αναρχικού ερευνητή Lucien van der Walt με τίτλο “Anarchism and Syndicalism in South Africa” που διατίθεται στο http://witsetd.wits.ac.za:8080/dspace/handle/123456789/4506
–Για τον ταξικό χαρακτήρα του προγράμματος του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσσου διατίθεται μπροσούρα με τον τίτλο “Class struggles in South Africa” ξανά στο www.zabalaza.net/pdfs/sapams/class_sa_mbc.pdf
–Για τους αγώνες κατά των ιδιωτικοποιήσεων στη Νότια Αφρική δέστε το www.zabalaza.net/pdfs/sapams/fightingprivatisation.pdf Όλα αυτά τα υλικά διατίθενται στην αγγλική γλώσσα.
